Του Σαράντη Κρητικού στο «Συμεών Γη»
(www.symiland.com)
Από την πρώτη στιγμή που αποικήθηκε η Σύμη, το πρώτο πρόβλημα που έπρεπε να αντιμετωπίσουν οι κάτοικοί της, εκτός βέβαια από την εξεύρεση και αποθήκευση τροφής μέσω της καλλιέργειας των σιτηρών, των οπωροφόρων δέντρων, της κτηνοτροφίας και της αλιείας, ήταν η διαρκής και μόνιμη παροχή νερού, κάτι το οποίο αποδείχθηκε αρκετά δύσκολο.
Άλλωστε, σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουμε μέχρι τώρα, 2 – 3 φορές την εγκατέλειψαν λόγω της ξηρασίας, καθώς πηγαία ύδατα δεν υπήρχαν και κάποιες πηγές που εξακολουθούν να υφίστανται μέχρι σήμερα, δεν ήταν ικανές να επαρκέσουν για τον πληθυσμό γιατί η παροχή νερού, ιδίως το καλοκαίρι, σχεδόν γίνεται υποτυπωδώς ή στερεύει τελείως.
Το πρώτο μέλημά τους λοιπόν ήταν να εξευρεθούν τρόποι για την αποθήκευση νερού, ιδίως για τους καλοκαιρινούς μήνες, εκτός από την αξιοποίηση βέβαια των πενιχρών ποσοτήτων του νερού των πηγών.
Προς τούτο, επιστράτευσαν την εφευρετικότητα και την επινοητικότητά τους, ώστε να βρουν λύσεις που θα τους ικανοποιούσαν.
Έφτιαξαν λοιπόν πηγάδια κοντά στις παραλίες για να αντλούν έστω και υφάλμυρο νερό κυρίως για τις ανάγκες των ζώων τους.
Δημιούργησαν υπόγειες στέρνες για την αποθήκευση νερού μαζεύοντας τα όμβρια ύδατα και εκμεταλλευόμενοι το πετρώδες έδαφος σε κάποιες πλαγιές και χειμάρρους, έσκαψαν μεγάλους λάκκους για να διοχετεύουν εκεί το νερό.
Το άνοιγμα μιας υπόγειας στέρνας σε σχήμα πιθαριού, σοβατισμένης με «Αστρακιά»
Για το θέμα του νερού, έχω γράψει ειδική μελέτη, που βρίσκεται στο περιοδικό «ΑΙΓΛΗ», το οποίο το εξέδιδα μαζί με την εφημερίδα «Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΣΥΜΗΣ», κάθε χρόνο.
Οι υπόγειες στέρνες, ιδίως αυτές που δημιουργήθηκαν από την προ Χριστού εποχή, έχουν κυρίως σχήμα μεγάλου πιθαριού, με δυνατό κονίαμα «Αστρακιάς» (Βυζαντινό κουρασάνι) στο εσωτερικό τους.
Μία ακόμα επιλογή για τη συλλογή νερού ήταν, η χρησιμοποίηση κάποιων σπηλαιοβάραθρων (φρύων), που τα στεγανοποίησαν κατάλληλα για να διοχετεύουν το νερό της πλαγιάς.
Τέτοια σπηλαιοβάραθρα που διαμορφώθηκαν για τον σκοπό που αναφέραμε, υπάρχουν στον Καψό και στην περιοχή της Νουλιάς.
Εμείς όμως θα ασχοληθούμε με τις λίμνες, όπως τις λέμε στη Σύμη, που δεν είναι τίποτε άλλο από νερόλακκοι, που συγκεντρώνεται εκεί το νερό της βροχής, ευρισκόμενοι κυρίως πλάι σε έναν χείμαρρο.
Σίγουρα οι πρώτες λίμνες αυτές ήταν φυσικές. Όμως οι άνθρωποι με τον καιρό, θέλοντας να αυξήσουν περισσότερο τη χωρητικότητά τους, άρχισαν και να τις βαθαίνουν στο μέτρο που ήταν εφικτό, αλλά και να χτίζουν με ξερολιθιά τοίχους περιμετρικά.
Σε κάποιες περιοχές, οι ίδιοι οι κάτοικοι ανέσκαψαν τους νερόλακκους σε σημεία που υπήρχε αυτή η δυνατότητα, και τους επένδυσαν εσωτερικά με ξερολιθιά, για να μην πέφτουν τα τοιχώματα.
Βυζαντινό πατητήρι, από την περιοχή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Κουρκουνιώτη
Η αποθήκευση όμως αυτού του νερού, σίγουρα δεν μπορεί να ήταν κατάλληλη για πόση, λόγω του ότι ήταν ανοικτό σε κάθε είδους ακαθαρσίες και εγκυμονούσε κινδύνους για την υγεία τους.
Η χρησιμοποίησή του, ήταν κυρίως για τις ανάγκες των ζώων, αλλά και για άλλες χρήσεις, όπως θα δούμε παρακάτω.
Αν δούμε σε ποιες περιοχές βρίσκονται αυτές οι λίμνες σήμερα στο νησί, μπορούμε να μαντέψουμε την πιθανή χρήση τους, εκτός βέβαια για τα ζώα, όπως αναφέραμε.
Πολλές από αυτές, βρίσκονται κοντά σε καλλιέργειες και κοντά σε περιοχές των πατητηριών.
Η λίμνη μέσα στο Αμπέλι του Μεγάλου Σωτήρος και η λίμνη Γιανναρά στον Κουρκουνιώτη, δε χωρεί αμφιβολία ότι χρησιμοποιήθηκαν και για τα πατητήρια, όπως και η λίμνη του Αγίου Κωνσταντίνου για τα πατητήρια της περιοχής της Τσαγκριάς. (Εκτός από το καθάρισμα και το πλύσιμο των πατητηριών, ήταν και η στεγανοποίησή τους, που απαιτούσε κονίαμα).
Το ίδιο θα λέγαμε για τη λίμνη που υπήρχε στην περιοχή του Θεολόγου, καθώς και εκεί υπάρχουν πατητήρια.
Τώρα η λίμνη σχεδόν έχει μπαζωθεί και δεν χρησιμοποιείται, αν και μαζεύει νερό στις μεγάλες βροχές.
Ένα άλλο που ανακαλύψαμε είναι ότι, κάποιες χρησιμοποιήθηκαν στις εργασίες παραγωγής λαδιού, όπως η λίμνη στο Αμπέλι του Μεγάλου Σωτήρος, η λίμνη των Σελινιών, η λίμνη στο μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ Ρουκουνιώτη (Μιχαήλη), αφού κοντά τους βρίσκουμε αρχαία πιεστήρια λαδιού.
Αρχαία πιεστήρια λαδιού, από το Αμπέλι του Μοναστηριού του Μεγάλου Σωτήρη και την περιοχή του Κουρκουνιώτη (Διπλαρίδι)
Ακόμα μία χρήση του νερού των λιμνών αυτών, μας παραπέμπει, και η εξεύρεση πλάι σε κάποιες από αυτές, σε απομεινάρια κατεργασίας μετάλλων, όπως εντοπίσαμε, κυρίως σιδήρου.
Όλες αυτές οι χρήσεις που αναφέραμε, ξεκινούν από την αρχαία εποχή, και φτάνουν μέχρι τον 18ο-19ο αιώνα, οπότε η χρήση τους πλέον περιορίζεται, όπως και σήμερα, για το πότισμα των ζώων, και οι ίδιοι οι βοσκοί αναλαμβάνουν πολλές φορές τον καθαρισμό ή τη συντήρησή τους.
Επιφανειακά υπολείμματα από επεξεργασία και χύτευση μετάλλων πλάι στους νερόλακκους
Κλείνοντας θα πούμε, ότι υπήρχαν και άλλες λίμνες, οι οποίες με τον καιρό εγκαταλείφθηκαν και μπαζώθηκαν από τους χειμάρρους, όταν το ενδιαφέρον των ανθρώπων για τη χρησιμότητά τους ατόνησε, αλλά και επειδή σταμάτησε η συντήρηση και η εκβάθυνσή τους, που γινόταν τακτικά, ώστε να αποθηκεύουν ικανές ποσότητες νερού.
Σήμερα, σχεδόν καθόλου δεν υπάρχει μέριμνα για συντήρησή τους, ενώ ο δήμος κατασκεύασε κάποιες τσιμεντένιες δεξαμενές πλάι σε αυτοκινητόδρομους για τις ανάγκες των ζώων, διοχετεύοντας εκεί το νερό των βροχών από το οδόστρωμά τους.
