Μόλις μπήκε το καλοκαίρι και οι πυρκαγιές άρχισαν στην Χίο, Κύθηρα, Σάμο, Κρήτη, Νάξο, Ζάκυνθο και σε άλλα νησιά και στην Ηπειρωτική Ελλάδα. Η υποτροπική ζώνη υψηλής πίεσης (subtropical high-pressure zone), που εμποδίζει τους ανέμους που πνέουν από τον Ατλαντικό και φέρνουν υγρασία και προκαλούν βροχοπτώσεις, τον χειμώνα βρίσκεται στην Βόρειο Αφρική και τώρα που μπήκε το καλοκαίρι μετακόμισε στην Μεσόγειο και την Νότιο Ευρώπη.
Πριν από έναν αιώνα, η Κάρπαθος το πιο δασοσκέπαστο νησί στο Αιγαίο το 50% της έκτασης της καλυπτόταν από πευκοδάση και δάση χαμηλής βλάστησης. Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι το πευκοδάσος στον Αγρέλλη της Ολύμπου ήταν τόσο πυκνό που από μέσα του δεν μπορούσε να περάσει ούτε φίδι. Τώρα τα δάση έχουν κατακαεί και οι περισσότερες πηγές για τις οποίες φημιζόταν η Κάρπαθος έχουν στερέψει και όσες έμειναν λιγόστεψε η ροή τους.
Οι Ιταλοί, που στο διάστημα της Ιταλοκρατίας στα Δωδεκανήσου προξένησαν τόσα δεινά στους κατοίκους των νησιών, φρόντισαν για την προστασία των δασών. Κατά διαστήματα έκοβαν τα δέντρα που φύτρωναν μέσα στα ρυάκια και σε περίπτωση που έπιανε πυρκαγιά σε ένα μέρος του δάσους η φωτιά δεν μεταδιδόταν στο διπλανό. Επίσης, επέτρεπαν στους ξυλοκόπους να ξυλεύουν τους θάμνους που φύτρωναν μεταξύ των πεύκων για να δίνουν την ευκαιρία στην φωτιά, σε περίπτωση πυρκαγιάς, να προχωρεί πιο γρήγορα και να μη καίγονται τα πεύκα.
Για την προστασία των δασών, οι Ιταλοί κατασκεύασαν δύο δασοφυλάκεια για να μένουν οι δασοφύλακες. Το ένα βρισκόταν στην ανατολική Κάρπαθο, στο Λυ στην περιοχή του Μερτώνα, και το άλλο στην δυτική Κάρπαθο, στις Μεσσάθες στην περιοχή του Μεσοχωρίου. Όταν ένα δάσος έπιανε φωτιά επιστρατεύονταν όλοι οι άνδρες των γειτονικών χωριών, από 18 μέχρι 60 ετών, για να την σβήσουν.
Το πευκόδασο στον Μερτώνα άρχιζε από την θάλασσα και έφθανε μέχρι την κορυφή της Λάστου. Η βλάστηση ήταν τόσο πυκνή που με δυσκολία μπορούσες να περάσεις μέσα από τα δέντρα και τους θάμνους. Μέσα στο δάσος πάνω σ’ένα πλάτωμα οι Ιταλοί έφτιαξαν ένα ευρύχωρο πέτρινο δασοφυλακείο μαστορεμένο με περίσσια τέχνη που η σκεπή ήταν κατασκευασμένη με κεραμίδια γαλλικού τύπου. Από μια δίφυλλη πόρτα πλαισιωμένη από δυό παράθυρα έμπαινες στο δασοφυλακείο που ήταν πλημμυρισμένο στο φως καθώς και στους πλαϊνούς τοίχους υπήρχαν μεγάλα παράθυρα.
Στη μέση είχε ένα μεγάλο τραπέζι με τέσσερις πάγκους και στο βάθος υπήρχε ένα μεγάλο πέτρινο τζάκι για να μαγειρεύουν και να ζεσταίνονται οι δασοφύλακες τον χειμώνα. Από την κεντρική πόρτα, περνώντας μέσα από τρία-τέσσερα σκαλοπάτια, κατέβαινες σε μια λιθόστρωτη αυλή περιφραγμένη από κορμούς πεύκων για να κάθονται οι επισκέπτες και οι περαστικοί.
Λίγα μέτρα πιο πέρα, μέσα από ένα βράχο, ανάβλυζε μια κρυστάλλινη πηγή. Το κρύο νερό έπεφτε από μια χολέτρα μέσα σε μια σκαλιστή πέτρινη γούρνα που πολλά χρόνια πριν, κάποιο ανθρώπινο χέρι τη μαστόρεψε για να πίνουν οι περαστικοί, τα πουλιά και τα ζώα του δάσους.
Όταν η γούρνα ξεχείλιζε, το νερό χυνόταν μέσα σ’ ένα ρυάκι και εκατό μέτρα πιο κάτω λίμναζε και πότιζε μερικές καλαμιές. Εκεί χανόταν και ξαναπαρουσιαζόταν δίπλα στο εκκλησάκι της πάνω Παναγιάς του Μερτώνα.
Το δεύτερο δασοφυλάκειο βρισκόταν στο δάσος στις Μεσσάθες ανάμεσα σε πανύψηλα πεύκα που άρχιζαν από την θάλασσα και έφταναν μέχρι την Λάστο. Το δασοφυλάκειο βρισκόταν δίπλα στο μονοπάτι που πήγαινε από τις Πυλές στο Μεσοχώρι. Ανέβαινες δυο-τρία σκαλοπάτια και έμπαινες μέσα σ’ένα ευρύχωρο ξυλόκτιστο μονώροφο κτίριο μαστορεμένο κι αυτό με περίσσια τέχνη.
Μετά την Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα το δασαρχείο εγκαταστάθηκε στο αναμορφωμένο Ιταλικό ψυγείο στο Ρυάκι στα Πηγάδια. Τα δασοφυλάκεια εγκαταλείφθηκαν και απ’ αυτό που βρισκόταν στον Μερτώνα κάποιοι πήραν τις πόρτες και τα παράθυρα και ότι άλλο βρήκαν χρήσιμο. Μετά από μερικά χρόνια η σκεπή κατέρρευσε και το 2006 που το επισκέφθηκα το βρήκα ερειπωμένο. Όταν το 1948, με την ομάδα των προσκόπων, περάσαμε από τις Μεσσάθες βρήκαμε το δασοφυλάκειο εγκαταλειμμένο αλλά σε καλή κατάσταση.
Όταν απελευθερώθηκαν τα Δωδεκάνησα το 35% της Ρόδου ήταν καλυμμένο από δάση, αλλά και τα δάση της Ρόδου είχαν την ίδια τύχη με της Καρπάθου. Το πρόβλημα της καταστροφής των δασών από πυρκαγιές δεν αφορά μόνο τα Δωδεκάνησα, είναι Πανελλήνιο και Παγκόσμιο. Όταν απελευθερώθηκε η Ελλάδα και το 1930 δημιουργήθηκε το πρώτο Ελληνικό κράτος, το 50% της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας καλυπτόταν από δάση. Οι πυρκαγιές που τα τελευταία χρόνια μαίνονται στον Καναδά δημιουργούν παγκόσμιο πρόβλημα.
Forests are burning and problems follow
By Manolis Cassotis
As soon as the summer arrived fires began on Chios, Kythira, Samos, Crete, Naxos, Zakynthos and other islands and on the Greek mainland. The subtropical high-pressure zone, which blocks the winds blowing from the Atlantic and brings moisture and causes rainfall, in the winter resides in North Africa and now that summer has arrived it moved to Mediterranean and Southern Europe.
A century ago, Karpathos, the most forested island in the Aegean, 50% of its area was covered by pine forests and low-growing forests. Oral tradition states that the pine forest in Agrelli of Olympos was so dense that not even a snake could pass through. The forests have burned down and most of the springs, for which Karpathos was famous, have dried up and the ones that remain have diminished in flow.
The Italians, who during the Italian occupation of the Dodecanese caused so much suffering to the inhabitants of the islands, took care of the protection of the forests. At intervals, they cut down the trees that grew in the streams and in case a fire caught in one part of the forest, the fire did not spread to the next. They also allowed the woodcutters to cut down the bushes that grew between the pine trees to give the opportunity in case of fire to progress more quickly and not to burn the pine trees.
To protect the forests, the Italians built two forest guards’ quarters. One was in eastern Karpathos, in Ly in the Mertona area, and the other in western Karpathos, in Messathes in the Mesochori area. When a forest caught fire, all the men of the neighboring villages, from 18 to 60 years old, were recruited to put it out.
The pine forest in Mertona started from the sea and reached the top of Lastos. The vegetation was so dense that you could hardly pass through the trees and bushes. In the forest, on a plateau, the Italians built a spacious stone forest guardhouse crafted with excessive art, its roof was made of French-style tiles. Through a double door you entered the forest guardhouse flooded with light, as there were large windows on the front and side walls.
In the middle was a large table with four benches and at the back was a large stone fireplace for the fireguards to cook and warm themselves in the winter. From the central door, passing through three or four steps, you went down to a cobblestone courtyard fenced with pine trunks that were used for seating by visitors and passersby.
A few meters further, through a rock, a crystal spring gushed. The cold water fell from a spout into a small carved stone cistern that many years ago some human hand had crafted for passersby, birds, and forest animals to drink from.
When the cistern overflowed, the water would spill into a stream and a hundred meters below will create a pool and water some reeds. There it would disappear and reappear next to the chapel of the Upper Panagia of Mertona.
The second forest guards’ quarter was in the forest at Messathes among towering pine trees that started from the sea and reached as far as Lastos. The forest guards’ quarter was located next to the path that went from Pyles to Mesochori. You climbed two or three steps and entered a spacious wooden one-story building crafted with excessive art.
After the Integration of the Dodecanese with Greece, the forestry office was installed in the converted Italian refrigerator in Ryaki in Pigadia. The forest guards’ quarters were abandoned and from the one in Mertona some people took the doors and windows and whatever else they found useful. After a few years the roof collapsed and in 2006, when I visited it, I found it in ruins. When in 1948 we passed through Messathes with the boys’ cout group we found the forest guards’ quarter abandoned but in good condition.
When the Dodecanese were liberated 35% of Rhodes was covered by forests, but the forests of Rhodes also suffered the same fate as those of Karpathos. The problem of forest destruction by fires concerns not only the Dodecanese, but it is also Panhellenic and global problem. When Greece was liberated and the first Greek state was created in 1930, 50% of the Peloponnese and Central Greece were covered by forests. The fires that have been raging in Canada in recent years are creating a global problem
