[Συνταγμένη από τον Γιώργο Νικ. Τσαμπανάκη]
Θέμα: «Η σημασία του Επαναστατικού Κινήματος της Καρπάθου για την Απελευθέρωση του νησιού μας και γενικότερα της Δωδεκανήσου, αλλά και η απήχηση που είχε στην Ελληνική ιστορική βιβλιογραφία»
Πανοσιολογιώτατε Εκπρόσωπε του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καρπάθου και Κάσου, Αιδεσιμολογιώτατοι, κ.κ. Βουλευτές, κ. Δήμαρχε, κ. Αντιπεριφερειάρχη, κα. Έπαρχε, Στρατηγέ, κ. Πρόεδρε της Κοινότητας Μενετών, κ.κ. Πρόεδροι των Κοινοτήτων, αγαπητοί συνάδελφοι Εκπαιδευτικοί, Εκπρόσωποι των Στρατιωτικών Αρχών και των Σωμάτων Ασφαλείας, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συμπατριώτες και φίλοι, αγαπητές μαθήτριες κι αγαπητοί μαθητές, με μεγάλη μου χαρά πληροφορήθηκα ότι καθιερώθηκε φέτος από την Ελληνική Πολιτεία η 5. Οκτωβρίου ως επίσημη αργία του νησιού μας. Ήταν μία επιβεβλημένη ενέργεια.
Θα ήθελα, καταρχάς, να ευχαριστήσω τον Δήμαρχο Καρπάθου κ. Μιχαήλ Φελουζή και τον Πρόεδρο της Κοινότητας Μενετών κ. Νίκο Καλή για την απόφασή τους να μου αναθέσουν την εκφώνηση του σημερινού Πανηγυρικού της 81. Επετείου του Επαναστατικού Απελευθερωτικού Κινήματος Καρπάθου της 5. Οκτωβρίου 1944 εναντίον της μακρόχρονης Ιταλικής Κατοχής.
Τα προηγούμενα χρόνια από το βήμα αυτό της Κεντρικής Εκκλησίας των Μενετών, επιφανείς και διακεκριμένοι ομιλητές, όπως Ακαδημαϊκοί, Καθηγητές Πανεπιστημίων, συνάδελφοι εκπαιδευτικοί, άλλοι επιστήμονες και λόγιοι αναφέρθηκαν στο μεγάλο αυτό ιστορικό γεγονός της 5. Οκτωβρίου 1944, το οποίο, όπως όλοι γνωρίζουμε έγινε στον Ιερό Βράχο των Μενετών, και είχε στη συνέχεια την καθολική συμμετοχή και συμπαράσταση όλων των χωριών και των συμπατριωτών Καρπαθίων.
Το θέμα, το οποίο θα αναπτύξω στα λίγα λεπτά που έχω στη διάθεσή μου είναι: «Η σημασία του Επαναστατικού αυτού Κινήματος για την Απελευθέρωση της Καρπάθου και γενικότερα της Δωδεκανήσου, αλλά και η απήχηση που είχε στην Ελληνική ιστορική βιβλιογραφία».
Όπως είναι αυτονόητο, δεν θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά σε γεγονότα και πρόσωπα των ημερών εκείνων, δεδομένου ότι έχουν εξαντλητικά αναφερθεί και γραφεί κατά το παρελθόν και θα χρειαζόμουν πολύ περισσότερο χρόνο για να μην αδικήσω κανένα. Τιμώ όλους τους αγωνιστές χωριανούς και συμπατριώτες Καρπαθίους και στρέφω με συγκίνηση τη σκέψη μου στην Ιερή τους Μνήμη.
Εκείνο που πρωταρχικά υπηρέτησε το Επαναστατικό Κίνημα της Καρπάθου ήταν η εκπλήρωση της αληθινής λαϊκής βούλησης για εθνική δικαίωση και Ένωση του νησιού μας, καθώς επίσης της γειτονικής μας Κάσου, με τη Μητέρα Ελλάδα. Μέχρι τότε και με εξαίρεση τη συμμετοχή της Καρπάθου, πολύ περισσότερο της Κάσου, στον Επαναστατικό Αγώνα της Ελληνικής Παλιγγενεσίας του 1821, οι πατριωτικές κινήσεις που σημειώθηκαν στο νησί και στην ευρύτερη περιφέρεια του, είχαν ως επί το πλείστον, αποσπασματικό ή τοπικό χαρακτήρα.
Κατά την έκρηξη όμως του Κινήματος της 5. Οκτωβρίου 1944, παρόλον ότι δεν προϋπήρξε των γεγονότων εκείνων κάποια συγκροτημένη προετοιμασία, ο Καρπαθιακός λαός, με πρωτοπόρους τους κατοίκους των χωριών Μενετών και Αρκάσας, «σαν έτοιμος από καιρό», συντονίστηκε με τόση επιτυχία, που, παρά τα όποια εσωτερικά προβλήματα, που ανέκυψαν στη διάρκεια εκείνων των ιστορικών ημερών, αντιμετώπισε σαν ένα σώμα και μια ψυχή τις εξελίξεις, αγκαλιάζοντας ολόψυχα τη σπουδαία αυτή πατριωτική πρωτοβουλία.
Αυτό γίνεται εύκολα κατανοητό σε κάθε προσεκτικό αναλυτή των γεγονότων. Παρακολουθώντας κανείς μεθοδικά τη σταδιακή προσχώρηση του συνόλου τόσο των Καρπαθιακών, όσο και των Κασιακών Κοινοτήτων στο Κίνημα, διαπιστώνει την ομόθυμη έκφραση αλληλεγγύης των επιμέρους κοινωνιών στους εξεγερμένους και το γενικευμένο αίτημα της εξεύρεσης επιπλέον όπλων, ώστε να συμμετάσχουν και αυτές ενεργά στα σχετικά συμβάντα
Αυτή ακριβώς η ομοψυχία και η αποφασιστικότητα του λαού μας «να μην χαθεί κι αυτή η ευκαιρία», ήταν εκείνη που κλόνισε τους αιφνιδιασμένους Ιταλούς φασίστες, οι οποίοι, μπροστά στο οφθαλμοφανές διακύβευμα της ζωής και της στρατιωτικής τους τιμής, υποχρεώθηκαν στην έντιμη κατάθεση των όπλων την 11. Οκτωβρίου του 1944, στο Απέρι, επτά ημέρες μετά την έναρξη του Επαναστατικού Απελευθερωτικού Κινήματος Καρπάθου
Αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι, παρά τις τεράστιες αντιξοότητες ενώπιον των οποίων βρέθηκε το Κίνημα, η αισιοδοξία των εξεγερμένων συμπατριωτών μας τους οδήγησε, πριν καν κλείσει ο κύκλος των ενόπλων χειρισμών τους, στο να ξεκινήσει Επταμελής Αντιπροσωπεία τους, στις 10 Οκτωβρίου 1944, από το Φοινίκι για να διασχίσει, με ένα μικρό σκάφος με πολλαπλούς κινδύνους, τη Μεσόγειο και να απευθυνθεί στην εξόριστη μέχρι τότε Ελληνική Κυβέρνηση στην Αίγυπτο, για να ζητήσει, αφενός, την επίσημη και οριστική ένταξη των νησιών της Καρπάθου και της Κάσου στη μητέρα Ελλάδα και, αφετέρου, τη χωρίς χρονοτριβή παραλαβή των δύο νησιών από τις Συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις, ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε δυσάρεστη εξέλιξη από τυχόν απονενοημένο διάβημα όσων χιτλερικών δυνάμεων παρέμεναν στα Δωδεκάνησα.
Και για μεν την επίτευξη του πρώτου στόχου χρειάστηκε να περάσουν τριάμισι ακόμη χρόνια, μέχρι τον Μάρτιο του 1948, για την επίτευξη όμως στη πράξη του δεύτερου στόχου δεν χρειάστηκαν παρά ελάχιστες ημέρες, αφού όπως φάνηκε, υιοθετήθηκε πλήρως από το Συμμαχικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής το σωστό σκεπτικό των Επαναστατών.
Χρειάζεται να τονίσουμε ότι το Επαναστατικό Απελευθερωτικό Κίνημα αποτέλεσε στην πραγματικότητα την ιστορική εκκίνηση της Απελευθέρωσης της Δωδεκανήσου από τον ξενικό ζυγό και της οριστικής Ενσωμάτωσής της στον Εθνικό κορμό.
Και πράγματι το πρωΐ της 17ης Οκτωβρίου 1944 τα συμμαχικά Αντιτορπιλλικά «Τερψιχόρη» και «Κλήβελαντ» εμφανίστηκαν στον όρμο του Βρόντη και μέσα σε ζητωκραυγές του παρευρισκομένου Καρπαθιακού λαού αποβίβασαν στο νησί μας Βρετανικό στρατιωτικό άγημα, το οποίο παρέλαβε συγχρόνως τις αιχμαλωτισμένες ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις.
Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η επιτυχία του Επαναστατικού Κινήματος του νησιού μας δεν ήταν μήτε προκαθορισμένη μήτε ακίνδυνη! Ήταν αποτέλεσμα του υψηλού πατριωτικού φρονήματος των Επαναστατών, που πίστεψαν ότι, πάνω από την παθητικότητα που υπαγόρευε ο ατομικισμός βρισκόταν η επιδίωξη της Ελευθερίας με κάθε πιθανό προβλέψιμο ή απρόβλεπτο τίμημα στον άξονα της συλλογικότητας. Και έτσι έγινε.
Θαυμάζει κανείς την οξυδέρκεια και την ατσάλινη θέληση του άοπλου, κατά βάση λαού, στο τόλμημά του για την επίτευξη του προαιώνιου πόθου του. Και δεν ήταν μικρές οι υπηρεσίες που πρόσφεραν οι λαϊκοί εκείνοι επαναστάτες στο δικό τους τόπο αλλά και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα. Αφού απάλλαξαν την πατρίδα τους από την πείνα, την αρρώστια και τις άδικες διώξεις των κατακτητών, αγκάλιασαν και φιλοξένησαν στην Κάρπαθο περισσότερους από 4.000 κατατρεγμένους Δωδεκανήσιους, εφόσον η απελευθέρωση των υπολοίπων Δωδεκανήσων καθυστέρησε οκτώ σχεδόν μήνες.
Γι’ αυτό, εξ άλλου οι ιστορικές αναφορές στο Καρπαθιακό Επαναστατικό Κίνημα της 5. Οκτωβρίου 1944 είναι πολλές σε δημοσιεύματα, όχι μόνο διακεκριμένων Καρπαθίων, αλλά προ πάντων σε βιβλία και άρθρα Ελλήνων σημαντικών επιστημόνων. Λόγω του χρόνου περιορίζομαι να αναφέρω ορισμένα ονόματα μη Καρπαθίων συγγραφέων όπως του Ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Σβολόπουλου, και των Καθηγητών Πανεπιστημίων Σωτήρη Αγαπητίδη, Νεοκλή Σαρρή, Γεωργίου Λεοντσίνη, Γεωργίου Μεταλληνού, Γεωργίου Κοντογιώργη, Δημητρίου Σταθακόπουλου, Αχιλλέα Κουτσουράδη, Χαράλαμπου Μπαμπούνη.
Καταλήγοντας θα ήθελα να υπογραμμίσω, ότι το Επαναστατικό Απελευθερωτικό Κίνημα της Καρπάθου της 5. Οκτωβρίου 1944 έχει ιδιαίτερη σημασία για δύο ακόμη λόγους:
1. Γιατί συνέβη ενόσω διαρκούσε ακόμη η κατοχή, πριν λήξει ο πόλεμος, επτά ημέρες πριν από την Απελευθέρωση των Αθηνών (12 Οκτωβρίου 1944) και
2. Διότι η Απελευθέρωση της Καρπάθου συντελέστηκε οκτώ μήνες νωρίτερα από την Απελευθέρωση της λοιπής Δωδεκανήσου.
Ζήτω η πρωτοπόρος Κάρπαθος!
Ζήτω η 5. Οκτωβρίου 1944!
Σας ευχαριστώ πολύ, που με ακούσατε.
Να είστε όλες και όλοι καλά.
ANNIVERSARY SPEECH
BY THE PHILOSOPHER PANAGIOTIS MINA ALEXIADIS
AT THE CELEBRATIONS OF OCTOBER 5, 2025 FOR THE DECLARATION OF THE REVOLUTIONARY LIBERATION MOVEMENT OF KARPATHOS OF OCTOBER 5, 1944
Compiled by George Nik. Tsampanakis
Topic: “The importance of the Revolutionary Movement of Karpathos for the Liberation of our island and the Dodecanese in general, as well as the impact it had in Greek historical bibliography”
Your Eminence, Representative of His Eminence the Metropolitan of Karpathos and Kasos, Your Eminences, Members of Parliament, Mayor, Deputy Governor, Governor, General, President of the Community of Menetes, Presidents of the Communities, dear fellow educators, Representatives of the Military Authorities and the Security Forces, ladies and gentlemen, dear compatriots and friends, dear students, I was very pleased to learn that this year the Greek State established October 5th as an official holiday for our island. It was a necessary action.
I would like, first of all, to thank the Mayor of Karpathos, Mr. Michael Felouzis, and the President of the Community of Menetes, Mr. Nikos Kalis, for their decision to assign me the address of today’s Ceremonial Ceremony of the 81st Anniversary of the Revolutionary Liberation Movement of Karpathos of October 5, 1944 against the long-term Italian Occupation.
In previous years, from this platform of the Central Church of Menetes, prominent and distinguished speakers, such as Academics, University Professors, fellow educators, other scientists and scholars, referred to this great historical event of October 5, 1944, which, as we all know, took place on the Holy Rock of Menetes, and subsequently had the universal participation and support of all the villages and compatriots of the Karpathians.
The topic that I will develop in the few minutes I have at my disposal is: “The importance of this Revolutionary Movement for the Liberation of Karpathos and the Dodecanese in general, but also the impact it had in Greek historical bibliography.”
As is self-evident, there will be no special reference to events and people of those days, since they have been exhaustively mentioned and written about in the past and I would need much more time to avoid doing injustice to anyone. I honor all the fighting villagers and compatriots of the Karpathians, and I turn my thoughts with emotion to their Sacred Memory.
What the Revolutionary Movement of Karpathos primarily served was the fulfillment of the true popular will for national vindication and the Union of our island, as well as our neighboring Kasos, with Mother Greece. Until then, and except for the participation of Karpathos, and much more of Kasos, in the Revolutionary Struggle of the Greek Rebirth of 1821, the patriotic movements that took place on the island and its wider region were, for the most part, fragmentary or local in nature.
However, during the outbreak of the October 5, 1944 Movement, although there was no organized preparation prior to those events, the Karpathians, led by the residents of the villages of Menetes and Arkasa, “as if ready for a long time”, coordinated themselves so successfully that, despite any internal problems that arose during those historic days, they faced the developments as one body and soul, embracing wholeheartedly this great patriotic initiative.
This is easily understood by any careful analyst of the events. By methodically following the gradual accession of all the Karpathian and Kassian Communities to the Movement, one finds the unanimous expression of solidarity of the individual communities with the rebels and the generalized request to find additional weapons, so that they too can actively participate in the relevant events. wholeheartedly support this great patriotic initiative.
It was precisely this unanimity and determination of our people “not to miss this opportunity” that shook the surprised Italian fascists, who, faced with the obvious stakes of their lives and military honor, were forced to honorably lay down their arms on October 11, 1944, in Aperi, seven days after the start of the Revolutionary Liberation Movement of Karpathos!
It is noteworthy, however, that, despite the enormous adversities that the Movement faced, the optimism of our rebellious compatriots led them, before the cycle of their armed operations had even closed, to set off on October 10, 1944, from Finiki, to cross the Mediterranean, in a small boat with multiple dangers, and to address the Greek Government in exile in Egypt, to request, on the one hand, the official and definitive integration of the islands of Karpathos and Kasos into mother Greece and, on the other hand, the immediate receipt of the two islands by the Allied military forces, in order to avoid any unpleasant developments from any ill-advised move by the Nazi forces that remained in the Dodecanese.
And while it took another three and a half years to achieve the first goal, until March 1948, it took only a few days to achieve the second goal, since, as it turned out, the correct reasoning of the Revolutionaries was fully adopted by the Allied Headquarters in the Middle East.
We need to emphasize that the Revolutionary Liberation Movement was in fact the historical beginning of the Liberation of the Dodecanese from the foreign yoke and its definitive Integration into the National Core.
And indeed, on the morning of October 17, 1944, the Allied destroyers “Terpsichore” and “Cleveland” appeared in the bay of Vrontis and, amidst cheers from the Karpathian people present, landed a British military contingent on our island, which at the same time received the captured Italian military forces.
It must be emphasized that the success of the Revolutionary Movement of our island was neither predetermined nor harmless! It was the result of the high patriotic spirit of the Revolutionaries, who believed that, above the passivity dictated by individualism, lay the pursuit of Freedom with every possible foreseeable or unforeseen price on the axis of collectivity. And so it happened.
One admires the insight and the steely will of unarmed, basically people, in their daring to achieve their eternal desire. And the services that those popular revolutionaries offered to their own land and to the rest of the Dodecanese were not small. After freeing their homeland from hunger, disease and the unjust persecutions of the conquerors, they embraced and hosted in Karpathos more than 4,000 persecuted Dodecanese, since the liberation of the rest of the Dodecanese was delayed by almost eight months.
For this reason, moreover, historical references to the Karpathian Revolutionary Movement of October 5, 1944 are numerous in publications, not only by distinguished Karpathians, but above all in books and articles by important Greek scientists. Due to time constraints, I will limit myself to mentioning some names of non-Karpathian authors such as Academician Konstantinos Svolopoulos, and University Professors Sotiris Agapitides, Neoklis Sarris, George Leontsinis, George Metallinos, George Kontogiorgis, Dimitrius Stathakopoulos, Achilleas Koutsouradis, Charalambos Babounis.
In conclusion, I would like to emphasize that the Revolutionary Liberation Movement of Karpathos of October 5, 1944, is of particular importance for two more reasons:
1st because it occurred while the occupation was still ongoing, before the war ended, seven days before the Liberation of Athens (October 12, 1944) and
2nd because the Liberation of Karpathos took place eight months earlier than the Liberation of the rest of the Dodecanese.
Long live the pioneer Karpathos!
Long live the 5th of October 1944!
Thank you very much for listening to me.
May you all be well.
