Το νησί της Ήριννας
Λείψανα νεολιθικής κατοίκησης έχουν εντοπιστεί στο σπήλαιο Χαρκαδιό. Στην εποχή του Χαλκού (3η – 2η χιλιετία π. Χ.) διαπιστώνεται μινωική (Λάκκες, Γαρίπα) και στη συνέχεια μυκηναϊκή επίδραση (Κάστελλος) στο νησί.
Κοντά στο Μεγάλο Χωριό, στα Β. του νησιού εντοπίζεται ο σημαντικότερος, πιθανότατα πρώιμος, δωρικός οικισμός με την ακρόπολη στην κορυφή (Κάστρο) και την πόλη του 4ου αι. π. Χ. στη Ν. πλαγιά του λόφου. Πυργοειδή άνδηρα εντυπωσιακά σε ύψος στήριζαν τα σπίτια, ενώ στο ισόγειο πίσω από το άνδηρο ήταν σκαμμένη η οικιακή δεξαμενή.
Η πόλη Τήλος φαίνεται ότι αναπτύχθηκε από τους κλασικούς χρόνους και ύστερα. Χαμηλότερα από την πόλη, εντοπίστηκε το νεκροταφείο. Στον κόλπο Λιβάδια, βρέθηκαν ερείπια από αρχαίο φρούριο. Βόρεια του Μεγάλου Χωριού, κοντά στην εκκλησία των Ασωμάτων, αποκαλύφθηκαν παλαιοχριστιανικοί τάφοι.
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ
ΚΑΣΤΕΛΟ (ΚΟΝΤΑ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ):
ΒΡΑΧΩΔΕΣ ΥΨΩΜΑ ΜΕ ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΆΝΝΑΣ (15ΟΣ ΑΙ.).
ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΑΓΡΙΟΣΥΚΙΑΣ (15ΟΥ ΑΙ. – ΛΙΒΑΔΙΑ):
ΜΕ ΕΡΕΙΠΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.
ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΥ Η ΣΤΑΥΡΟΥ (ΜΙΚΡΟ ΧΩΡΙΟ)
ΤΟΥ ΑΓ. ΣΤΕΦΑΝΟΥ Η ΡΟΥΚΚΟΥΝΙ (ΛΙΒΑΔΙΑ)
ΤΗΣ ΜΙΣΑΡΙΑΣ (1366 – 1500)
ΜΕ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΟΙΚΙΣΜΟ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟ ΑΡΙΘΜΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ.
ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΕΝΤΟΠΙΣΤΗΚΑΝ ΤΑΦΟΙ (5ΟΣ ΑΙ. Π.Χ ) ΚΑΙ ΟΣΤΡΑΚΑ ΑΠΟ ΑΓΓΕΙΑ.
ΤΜΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟ ΤΕΙΧΟΣ (ΜΕΓΑΛΟ ΧΩΡΙΟ):
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΒΟΡΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΑΞΙΑΡΧΗ.
ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΜΙΝΩΙΚΗΣ
(ΜΕΓΑΛΟ ΧΩΡΙΟ, ΛΑΚΚΙΑ) ΚΑΙ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ (ΛΙΒΑΔΕΙΑ, ΚΑΣΤΕΛΟΣ).
ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ (ΜΕΓΑΛΟ ΧΩΡΙΟ):
ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΒΩΜΟΙ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΟ ΤΟΥ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ.
ΚΑΣΤΡΟ – ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ (ΜΙΚΡΟ ΧΩΡΙΟ).
ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΗ ΤΟ ΝΕΡΟ (ΓΕΡΑ):
ΠΗΓΗ & ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΓΓΡΑΦΑ ΚΑΙ ΠΟΡΤΟΛΑΝΟΥΣ ΤΟΥ 1500.
ΜΙΚΡΟ ΧΩΡΙΟ:
ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΟ ΧΩΡΙΟ, ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΠΠΟΤΕΣ (15ΟΣ ΑΙ.) ΜΕ ΩΡΑΙΑ ΡΥΜΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΙΚΗ ΘΕΑ. ΑΡΙΘΜΟΥΣΕ 750 ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930, ΑΛΛΑ ΕΙΝΑΙ ΠΛΕΟΝ ΧΩΡΙΟ – ΦΑΝΤΑΣΜΑ. ΤΑ ΜΟΝΑ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΜΕΝΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ Η ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑΚΗ. Η ΕΡΗΜΩΣΗ ΑΡΧΙΣΕ ΒΑΘΜΙΑΙΑ ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΠΟΥ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΗΚΕ Η ΑΠΕΙΛΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΤΩΝ ΚΑΙ ΙΔΡΥΘΗΚΑΝ ΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ. ΤΑ ΜΟΝΟΧΩΡΑ ΣΠΙΤΙΑ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΣΤΕΓΕΣ ΚΑΙ ΠΟΡΤΟΠΑΡΑΘΥΡΑ, ΑΦΟΥ ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΑ ΠΗΡΑΝ ΜΑΖΙ ΤΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΕΓΚΑΤΕΛΕΙΨΑΝ ΤΟ ΧΩΡΙΟ.
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Το Μικρό Χωριό, οικισμός που ιδρύθηκε και ήκμασε το Μεσαίωνα και που κατοικούνταν μέχρι και το 1940, σήμερα είναι ερειπωμένο. Μάρτυρας της ακμής του οι εκκλησίες του, οι σπουδαιότερες από τις οποίες είναι ο Σωτήρας (15ος αιώνας), ο Αγιος Ιωάννης στον Aβαλά (14ος αιώνας) η Αγία Έλεσα στον Aρνό (14ος αιώνας), η Κοίμηση της Θεοτόκου (1787), όλες με τοιχογραφίες. Σώζονται ακόμη κατάλοιπα μικρού μεσαιωνικού κάστρου, από το οποίο διατηρείται καλύτερα ένας ημικυκλικός πύργος.
ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Σε μικρό οίκημα στον κεντρικό δρόμο του Mεγάλου Xωριού, κοντά στο Δημαρχείο, από το 1994 στεγάζεται το παλαιοντολογικό μουσείο του νησιού. Περιλαμβάνει απολιθωμένα οστά νάνων μαμούθ και άλλα ευρήματα από τις ανασκαφές στο σπήλαιο Xαρκαδιό της Mεσαριάς.
ΑΡΧΑΙΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ
Πλησίον του οικισμού Μεγάλο Χωριό, στα Β. του νησιού της Τήλου, εντοπίζεται ο σημαντικότερος, πιθανότατα πρώιμος, δωρικός οικισμός με την ακρόπολη στην κορυφή (Κάστρο) και την πόλη του 4ου αι. π. Χ. στη Ν. πλαγιά του λόφου.
Στο Κάστρο είχε διαμορφωθεί τειχισμένη ακρόπολη, όπου υπήρχε ο αρχαίος ναός του Διός Πολιέως και της Αθηνάς Πολιάδος, σύμφωνα με επιγραφές που βρέθηκαν εκεί. Στα ερείπια αυτών των ναών κατά το 14ο-15ο αιώνα χτίστηκε η εκκλησία του Ταξιάρχη. Κατά το Μεσαίωνα στην ελληνιστική ακρόπολη πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις και προστέθηκαν στηθαίο με επάλξεις, καταχύστρα και πύργος στα ανατολικά. Η επιλογή της τοποθεσίας από τους αρχαίους χρόνους ήταν εκπληκτική, γιατί έτσι, από την αρχαία ακρόπολη και από το Κάστρο υπήρχε η δυνατότητα να εποπτεύονται οπτικά οι κόλποι του Αγίου Αντωνίου, της Eρίστου και η Νίσυρος. Αυτός είναι και ο λόγος που παρατηρείται αδιάκοπη κατοίκηση στον οικισμό που σήμερα ονομάζεται του Μεγάλου Χωριού από την εποχή της ίδρυσής του τον 4ο αι. π. Χ. μέχρι σήμερα.
Ο αρχαίος οικισμός απλωνόταν σε όλη την απότομη πλαγιά του λόφου, όπως διαπιστώνεται από τους σωζόμενους τοίχους των οικιών και από το τείχος που τις προστάτευε περιμετρικά. Μεγάλο τμήμα του τείχους είναι ορατό μέσα στο σύγχρονο οικισμό πίσω από την εκκλησία του Ταξιάρχη και σε άλλα σημεία του χωριού. Πυργοειδή άνδηρα εντυπωσιακά σε ύψος στήριζαν τα σπίτια του αρχαίου οικισμού, ενώ στο ισόγειο πίσω από το άνδηρο ήταν σκαμμένη η οικιακή δεξαμενή.
Επίσης, στην απότομη κλιτύ του λόφου σώζονται τμήματα πολλών οικιών μεταγενέστερων εποχών ερείπια σπιτιών των μεσαιωνικών χρόνων καθώς και βυζαντινοί ναΐσκοι, ορισμένοι με τοιχογραφίες.ΜΕΓΑΛΟ ΧΩΡΙΟ
Ο σπουδαιότερος αρχαιολογικός χώρος του νησιού είναι το Mεγάλο Χωριό με το Κάστρο του, που έχει χτιστεί στην κορυφή του υψώματος. Ο αρχαίος οικισμός απλωνόταν σε όλη την απότομη πλαγιά του λόφου, όπως διαπιστώνεται από τους σωζόμενους τοίχους των οικιών και από το τείχος που τις προστάτευε περιμετρικά. Μεγάλο τμήμα του τείχους είναι ορατό μέσα στο σύγχρονο οικισμό πίσω από την εκκλησία του Ταξιάρχη και σε άλλα σημεία του χωριού. Στην απότομη κλιτύ του λόφου σώζονται τμήματα πολλών αρχαίων και μεσαιωνικών οικιών καθώς και βυζαντινοί ναΐσκοι, ορισμένοι με τοιχογραφίες.
Στο Κάστρο είχε διαμορφωθεί τειχισμένη ακρόπολη, όπου υπήρχε ο αρχαίος ναός του Διός Πολιέως και της Αθηνάς Πολιάδος, σύμφωνα με επιγραφές που βρέθηκαν εκεί. Στα ερείπια αυτών των ναών κατά το 14ο-15ο αιώνα χτίστηκε η εκκλησία του Ταξιάρχη. Κατά το Μεσαίωνα στην ελληνιστική ακρόπολη πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις και προστέθηκαν στηθαίο με επάλξεις, καταχύστρα και πύργος στα ανατολικά. Η επιλογή της τοποθεσίας από τους αρχαίους χρόνους ήταν εκπληκτική, γιατί έτσι, από την αρχαία ακρόπολη και από το Κάστρο υπήρχε η δυνατότητα να εποπτεύονται οπτικά οι κόλποι του Αγίου Αντωνίου, της Eρίστου και η Νίσυρος. Αυτός είναι και ο λόγος που παρατηρείται αδιάκοπη κατοίκηση στον οικισμό που σήμερα ονομάζεται του Μεγάλου Χωριού από την εποχή της ίδρυσής του τον 4ο αι. π. Χ. μέχρι σήμερα.
Στον κάμπο του Μεγάλου Χωριού εντοπίστηκε η εκτεταμένη νεκρόπολη της αρχαίας πόλης στις θέσεις Ποταμιές, Μάρμαρα, Αγία Παρασκευή, Κενά.
Από θαλαμοειδή τάφο προέρχονται πολύτιμα χρυσά κοσμήματα, όπως διάδημα και περιδέραιο. Κοντά στον Άγιο Γεώργιο εντοπίστηκαν επιτύμβιοι βωμοί και βάσεις στηλών. Στο σημερινό νεκροταφείο, βρέθηκε πλήθος ενεπίγραφων μελών, επιτύμβιων στηλών και βωμών, ορισμένα από τα οποία είναι και σήμερα ορατά.
ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ
Το σπουδαιότερο προσκύνημα του νησιού είναι το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα.
Ορθώνεται απομονωμένο σε μια καταπράσινη πλαγιά στο ύψωμα Kρύαλλος. Βρίσκεται σε υψόμετρο 450μ., ανάμεσα σε αιωνόβια πλατάνια και καστανιές και απέχει 15 χλμ. από τα Λιβάδια ή 6,5 χιλιόμετρα από το Μεγάλο Χωριό. Στο κτίσμα διακρίνονται αρχαιοελληνικές κολώνες και κιονόκρανα, από τον αρχαίο ναό του Ποσειδώνα, που βρισκόταν στο ίδιο σημείο. Η μονή κτίσθηκε το 1470-1480 από το μοναχό Ιωνά. Το καθολικό, στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, ανάγεται τουλάχιστον στα τέλη του 15ου αιώνα, σύμφωνα με εξαιρετικές τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν στο νάρθηκα του ναού. Ανακαινίσθηκε το 1703 από τον ηγούμενο Λαυρέντιο. Το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι του 1714 και οι τοιχογραφίες στον τρούλο και το ιερό έγιναν το 1776 από τον Γρηγόριο Σημαίο. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η μονή λειτούργησε ως Τράπεζα, εκδίδοντας χαρτονομίσματα των 5, 10, 20 και 40 παράδων.
Η Μονή πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου και το πανηγύρι που γίνεται κρατάει τρεις ημέρες, αρχίζοντας από τις 25 Ιουλίου. Προσφέρεται φαγητό και γίνεται μεγάλο γλέντι με παραδοσιακή μουσική, χορούς και τραγούδια.
ΣΠΗΛΑΙΟ ΧΑΡΚΑΔΙΟ
Στην περιοχή της Mεσαριάς στο σπήλαιο Xαρκαδιό έχουν βρεθεί οστά νάνων μαμούθ που χρονολογούνται στο 7.000 π. X. Στο σπήλαιο βρέθηκαν περισσότερα από 15.000 οστά, προερχόμενα από 40 τουλάχιστον μαμούθ- νάνους Παράλληλα, η παλαιοντολογική ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε το 1971 στο σπήλαιο έφερε στο φως και οστά ελαφιών, που έζησαν πριν από 140,000 χρόνια
Τα μαμούθ νάνοι έζησαν πριν από 50.000 έως πριν από 4-3000 χρόνια.
Τα μικρόσωμα αυτά μαμούθ προσαρμόστηκαν στο περιβάλλον αφ’ ότου η Τήλος αποκόπηκε από τη Μικρά Ασία (12000 – 8000 π. Χ.), αλλά, συν τω χρόνω, το είδος εξέλιπε, πιθανόν λόγω και των εκρήξεων των ηφαιστείων της Σαντορίνης και της Νισύρου, δεδομένου ότι τα οστά ήταν θαμμένα κάτω από παχύ στρώμα ηφαιστειακής σποδού (τέφρας, στάχτης).
Επίσης, στο σπήλαιο εντοπίστηκε νεολιθική κεραμική, λίθινα εργαλεία και όστρακα από πηλό όλων των περιόδων, μαρτυρώντας τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής ως και την Ιπποτοκρατία.
ΛΙΒΑΔΙΑ
Στα Λιβάδια, στον Kάστελλο, έναν παρακείμενο χαμηλό λόφο, έχουν εντοπιστεί προϊστορικά λείψανα και τμήμα τείχους Κλασικής ή Ελληνιστικής εποχής.
Επίσης στα Λιβάδια, στο χώρο της νεότερης εκκλησίας του Aγίου Παντελεήμονα, ήταν χτισμένη παλαιοχριστιανική βασιλική, από την οποία είναι ορατά σήμερα τμήματα του ψηφιδωτού της δαπέδου και θωράκια. Μερικές από τις σημαντικότερες τοιχογραφημένες εκκλησίες του νησιού, όπως ο Αγιος Νικόλαος (13ος αιώνας) και ο Σωτήρας (1430) βρίσκονται στα Λιβάδια.
ΚΑΣΤΡΟ ΑΓΡΙΟΣΥΚΙΑΣ
Κατά το έτος 1366 η Τήλος δόθηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου ως φέουδο στον Barello Assanti d’ Ischia με την εντολή να οχυρώσει αποτελεσματικά την Τήλο και με την υποχρέωση να αποστέλλει στη Ρόδο, στον Μεγάλο Μάγιστρο, κυνηγετικά γεράκια καθώς και τα λάφυρα από τα ναυάγια που θα εντόπιζαν στην περιοχή.
Ανάμεσα στα κάστρα που χτίστηκαν τότε ήταν και το Kάστρο της Αγριοσυκιάς, νοτιοδυτικά από τα Λιβάδια.
Σήμερα, από το μεσαιωνικό κάστρο σώζεται τμήμα των τειχών του καθώς και ερείπια εκκλησίας. Από το Κάστρο της Αγριοσυκιάς μπορείτε να απολαύστε καταπληκτική θέα του νησιού και του Αιγαίου πελάγους.
ΚΑΣΤΡΟ ΛΑΜΠΡΟΥ Ή ΣΤΑΥΡΟΥ
Ένα από τα σημαντικότερα κάστρα της Τήλου είναι το Κάστρο του Λάμπρου ή Σταυρού.
Ένας περιηγητής του 17ου αι. το ονομάζει Lambrida.
Το κάστρο βρίσκεται σε βραχώδες ύψωμα πάνω από τον οικισμό Μικρό Χωριό.
Η κάτοψη του κάστρου έχει σχήμα ωοειδές ενώ τα τείχη του σώζονται σε ύψος 2,5 μ. χτισμένα με τοπική πέτρα και με ασβεστοκονίαμα που περιέχει θραύσματα κεραμιδιών.
Το κάστρο στο εσωτερικό του περιελάμβανε 15 μικρά οικήματα των οποίων σώζονται ερείπια σήμερα.
Σε απόσταση 300 μ. από το κάστρο του Λάμπρου ή του Σταυρού υπάρχει μικρό εκκλησάκι του Σταυρού από το οποίο το κάστρο πήρε τη δεύτερη επωνυμία του, ενώ την πρώτη “του Λάμπρου” φαίνεται ότι την οφείλει στον ιδιοκτήτη μιας έκτασης εκεί κοντά.
Δεν είναι γνωστός ο κτήτωρ του κάστρου του Λάμπρου ή Λαμπρίδα ή του Σταυρού, αν δηλαδή ήταν κάποιος φεουδάρχης ή κάποιο ισχυρό πρόσωπο της Τήλου.
Από το κάστρο προσφέρεται πανοραμική θέα της ανατολικής και δυτικής πλευράς του νησιού που άλλωστε και το κάστρο είχε σαν σκοπό να την εποπτεύει.
ΚΑΣΤΡΟ ΜΕΣΣΑΡΙΑΣ
Το μεσαιωνικό Κάστρο της Μισαριάς ή Μεσαριάς, βρίσκεται πάνω από το Χαρκαδιό στα σύνορα μεταξύ Μικρού και Μεγάλου Χωριού της Τήλου.
Χτίστηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου το 1366.
Σώζονται στο εσωτερικό του ερείπια σπιτιών και ενός μικρού ναού.
Στις παρυφές του σώζονται επίσης ερείπια ενός βυζαντινού οικισμού και μικρά εκκλησάκια του 13 και 15ου αιώνα με αξιόλογες αγιογραφίες.
Ιστορία
Το νησί το ονομάζει Tήλο ο Στράβων και τη συγκαταλέγει στις Σποράδες, ενώ ο Στέφανος Bυζάντιος και ο Πλίνιος την ονομάζουν Aγαθούσα και την περιλαμβάνουν στις Kυκλάδες.
Σημαντικά παλαιοντολογικά ευρήματα και οστά νάνων ελεφάντων, που χρονολογούνται στην Μεσολιθική εποχή έχουν βρεθεί στο σπήλαιο Xαρκαδιό. Στο ίδιο σπήλαιο βρέθηκε νεολιθική κεραμική και λίθινα σκεύη, ενώ σε πρόσφατες έρευνες διαπιστώθηκε επίσης παρουσία καταλοίπων του μινωικού πολιτισμού.
Κατά το δεύτερο ελληνικό αποικισμό, τον 7ο π. Χ. αιώνα, οι Τήλιοι μαζί με τους Λίνδιους, αποίκισαν την πόλη Γέλα της Σικελίας.
Τον 5ο αι. (427/6) η Τήλος γίνεται μέλος της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, όπως προκύπτει από φορολογικούς καταλόγους όπου αναφέρεται το όνομά της
Όμως, τον 4ο αι. το νησί ήταν ανεξάρτητο πράγμα που διαπιστώνεται από επιγραφές αλλά και από τα νομίσματα που είχε κυκλοφορήσει. Στα μέσα του 3ου αι και μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο αποτελούσε τμήμα του πανίσχυρου ροδιακού κράτους.
Η ποιήτρια Ήριννα, που θεωρείται ισάξια της Σαπφούς, πιθανόν να έχει γεννηθεί στην Τήλο τον 6ο ή κατ’ άλλους τον 4ο αι. π. Χ.
Χρονολογίες – σταθμοί στην αρχαία ιστορία του νησιού είναι το 227 – 226 π. Χ., όταν δυνατός σεισμός γκρέμισε τα τείχη με Τήλου και το 42 π. Χ. όταν κυριεύεται από τους Ρωμαίους.
Στη βυζαντινή περίοδο αποτελεί διοικητικά τμήμα του θέματος της Σάμου, ενώ εκκλησιαστικά στη μητρόπολη της Ρόδου.
Οι Ιωαννίτες Ιππότες κατέλαβαν την Τήλο το 1309 και παρέμεινε κάτω από την κυριαρχία τους για 200 χρόνια. Οι Ιππότες διατήρησαν τη διοικητική αυτονομία της Τήλου και ενίσχυσαν την άμυνα της νήσου από τους πειρατές χτίζοντας ή επισκευάζοντας κάστρα. Η ασφάλεια και η συνεπακόλουθη οικονομική άνθιση δημιούργησαν μεγάλη καλλιτεχνική δραστηριότητα ιδίως στον τομέα της εκκλησιαστικής αγιογραφίας.
Οι Τούρκοι για πρώτη φορά επιτέθηκαν στην Τήλο το 1322 και κατόρθωσαν να την καταλάβουν το 1522.
Την Τουρκοκρατία διαδέχτηκε το 1912 η Ιταλοκρατία, ενώ το 1943 την κατέλαβαν οι Γερμανοί.
Το 1948 η Τήλος ενώθηκε με την Ελλάδα
Έθιμα – Πολιτισμός
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Στο Μεγάλο Χωριό, πρωτεύουσα του νησιού, τα καλλωπιστικά φυτά, οι ζαρντινιέρες, ο λιθόστρωτος δρόμος και η πλατεία παρουσιάζουν μια όμορφη εικόνα. Ο οικισμός προφυλασσόταν στο Κάστρο μέχρι τις αρχές του 1800, οπότε μετακινήθηκε στην πλαγιά του βουνού.
Τα Λιβάδια Πρόκειται για σχετικά καινούργιο οικισμό. Αξιόλογο είναι το Διοικητήριο που κτίσθηκε από τους Ιταλούς.
ΛΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Χορός της κούπας (28/7): Διοργανώνεται στην πλατεία του Μεγάλου Χωριού από την εκκλησιαστική επιτροπή του Αγ. Παντελεήμονα με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για τις ανάγκες του ναού. Ο μπροστάρης κρατάει μια κούπα, ενώ ο επόμενος που θα βάλει χρήματα στην κούπα θα σύρει με τη σειρά του το χορό.
Πανηγύρι Αγ. Παντελεήμονα (25 – 27/7): Το μεγάλο τριήμερο πανηγύρι προς τιμήν του πολιούχου της Τήλου.
Πανηγύρι στο Μικρό Χωριό Ετήσιο καλοκαιρινό πανηγύρι με προσφορά παραδοσιακής ρεβιθόσουπας.
Μεγάλα λαίκα πανηγύρια με παραδοσιακή μουσική, χορό, δωρεάν φαγητό γίνονται στις 23/8 στις εκκλησίες της Παναγίας Πολίτισσας και Παναγίας Καμαριανής. Στις 31/8 εορτάζει η εκκλησία της Τίμιας Ζώνης στο Μικρό Χωριό.
Αλλες εορτές, δρώμενα και πανηγύρια :
Πάσχα: Αναπαράσταση του Λαζάρου (Λουππιές) από παίδια, που βάζουν ένα αγόρι κάτω από κλαδιά δέντρων, ενώ γύρω – γύρω τα άλλα παιδιά τραγουδούν το τραγούδι του Λαζάρου. Μάζεμα βαφικής ρίζας για Πασχαλινές λαμπάδες (Λουππιές), κατασκευή ομοιώματος του Ιούδα (οχυράνθρωπος με ρούχα, παπούτσια, ζωγραφισμένη νεροκολοκύθα για κεφάλι και κρυμμένα μηνύματα) που καίγεται πανηγυρικά. Την ημέρα του Πάσχα τα παιδιά σκάνε αυτοσχέδια βαρελότα, τις «Μπόμπες».
Γάμος: Έθιμο του «ψεύτικου γαμπρού». Ντύνουν αστεία ένα φίλο που προσπαθεί να φιλήσει την νύφη, ενώ φίλοι και οι συγγενείς προσπαθούν δήθεν να την προστατέψουν.
Απόκριες: Τα παίδια γυρίζουν τα σπίτια και τα μαγαζιά ντυμένα μασκαράδες.
Βουνό & Θάλασσα
ΠΑΡΑΛΙΕΣ
ΑΓ.ΑΝΤΩΝΙΟΣ
ΑΓ.ΠΕΤΡΟΣ
ΑΓΙΟΣ ΣΕΡΓΙΟΣ
ΑΓΚΙΣΤΡΟΣ
ΑΙ ΖΑΧΑΡΙΑΣ
ΑΜΜΟΧΩΣΤΗΣ
ΑΤΑ
ΒΑΓΙΑΝΟΥ
ΒΛΥΧΑΔΑ
ΓΥΑΛΟΥΔΙ ΤΟΥ ΑΙ ΓΙΑΝΝΗ
ΔΑΦΝΕΣ
ΔΕΣΠΟΤΗ ΤΟ ΝΕΡΟ
ΕΡΙΣΤΟΣ
ΘΕΡΙΔΙΑ
ΘΟΛΟΣ
ΚΙΚΙΝΙ
ΚΡΙΤΟΥΡΑΚΙ
ΛΕΘΡΑ
ΛΕΝΤΙ
ΛΙΒΑΔΙΑ
ΛΙΜΕΝΑΡΙ
ΛΟΥΜΠΟΥΔΙ
ΜΕΡΙΣΗ
ΜΥΛΟΣ
ΠΛΑΚΑ
ΣΚΑΦΗ
ΣΤΑΥΡΟΣ
ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ
ΤΟΥΡΚΟΓΥΑΛΙ
